Praktyka tworzenia wolnych stref ekonomicznych w Chinach wynosi około trzydziestu lat. Pod wieloma względami te formacje pozwoliły państwu zająć drugie miejsce (po Stanach Zjednoczonych Ameryki) pod względem nominalnego produktu krajowego brutto i stać się jednym z liderów pod względem parytetu siły nabywczej. Nic dziwnego, że przy takich wynikach transformacje gospodarcze w Chinach i ogólny model chińskiej gospodarki wzbudzają zainteresowanie innych krajów świata.
Pierwsze próby ożywienia upadającej gospodarki
Dziś Chiny nadal szybko rosną, a juan jest walutą rezerwową, która, biorąc pod uwagę wielkość chińskiej gospodarki, już nieco osłabiła hegemonię dolara w globalnym systemie finansowym. Jednak tak wysokie wyniki nie zawsze były charakterystyczne dla ChRL. W połowie XX wieku gospodarka kraju była jedną z najgorszych i należała do kategorii „agrarnej”.
Kurs modernizacji został ogłoszony po śmierci Mao Zedonga. Oczywiście próby zmiany sytuacji podjęto wcześniej. Na przykład w latach 1952–1957 miała miejsce industrializacja na dużą skalę, planowano „duży skok” w rozwoju gospodarczym, budowano przedsiębiorstwa przemysłowe, aktywnie współpracowano z ZSRR (zwłaszcza w rolnictwie).
Ale działania nie przyniosły pozytywnego efektu. Nie mając czasu na powrót do zdrowia po „skoku” kraj zaczął aktywnie przygotowywać się do wojny, co dodatkowo utrudniło rozwój.
Udane transformacje gospodarcze
Transformacje, które doprowadziły Chiny do jednej z wiodących pozycji w gospodarce wśród krajów świata, rozpoczęły się w 1978 roku. Pierwsza faza reformy była skierowana do regionów, w których dominowało rolnictwo, a większość ludności była poniżej granicy ubóstwa.
Później rozpoczęło się wprowadzanie gospodarki wielosektorowej, przeprowadzono reformę cenową i ogłoszono politykę „otwartych drzwi”.
Ten ostatni obszar obejmował aktywne przyciąganie inwestycji zagranicznych i współpracę międzynarodową poprzez tworzenie specjalnych stref ekonomicznych.
Wolne strefy ekonomiczne Chin (zwane w skrócie wolnymi strefami ekonomicznymi) w liczbie sześciu podmiotów zostały utworzone do 1982 roku. Rezultaty ich stworzenia były po prostu niesamowite. Pod koniec lat osiemdziesiątych Chiny stały się liderem w produkcji tkanin cementowych i bawełnianych, a także jednym z trzech największych dostawców węgla, nawozów chemicznych i kwasu siarkowego.
Główne cele tworzenia specjalnych stref ekonomicznych
Wolne strefy ekonomiczne Chin zostały utworzone w ramach „polityki otwartości” („wysoka”). Głównym celem powstawania takich regionów była chęć przyciągnięcia kapitału zagranicznego, opanowania doświadczenia innych krajów w zarządzaniu, przyjęcia najnowszych technologii i rozwoju, a także przeszkolenia personelu krajowego. Do innych zadań związanych z utworzeniem wolnej strefy ekonomicznej należą:
- wzrost zysków z wymiany walut z produktów eksportowych;
- stymulowanie reform, testowanie nowego modelu ekonomicznego;
- zapewnienie przyspieszonego poziomu rozwoju regionów, w których znajdują się wolne strefy ekonomiczne Chin;
- wejście państwa na arenę międzynarodową (rynek światowy);
- rozwój zagranicznej działalności gospodarczej;
- ogólne wspieranie rozwoju chińskiej gospodarki;
- tworzenie „buforów” po powrocie Makau (w 1999 r.) i Hongkongu (1997 r.);
- optymalne wykorzystanie zasobów naturalnych państwa;
- transfer zaawansowanych osiągnięć i najnowszych technologii do wnętrza państwa.
Szybkiemu rozwojowi chińskiej gospodarki i pomyślnemu tworzeniu SSE sprzyjały takie czynniki, jak niskie koszty pracy, korzystne położenie geograficzne (długa linia brzegowa, dostępność portów), dostępność zasobów naturalnych, prawne gwarancje inwestycji zagranicznych, bliskość Tajwanu, Hongkongu i Makau oraz napływ zasobów w wolnych strefach ekonomicznych z całego kraju.
Cechy chińskich specjalnych stref ekonomicznych
SSE są tworzone w wielu stanach (na przykład w Rosji utworzono około trzydziestu takich stref), ale to właśnie wolne strefy ekonomiczne i specjalne regiony Chin najlepiej stymulowały gospodarkę tego kraju. Kluczowe cechy SSE w Chinach są następujące:
- Pełna autonomia władz centralnych w rozwiązywaniu problemów dotyczących zakładania i likwidacji przedsiębiorstw, uproszczenie procedury uzyskiwania zezwoleń na pobyt i wiz dla inwestorów, ustanawianie korzyści dla zagranicznych przedsiębiorców.
- Poleganie na zagranicznych inwestycjach finansowych. Zasada ta nie została jeszcze w pełni wdrożona, ponieważ obecnie inwestycje zagraniczne wynoszą około 24%. Pozostały budżet pochodzi z dotacji państwowych, funduszy administracji lokalnej, pożyczek wewnętrznych i akumulacji samej SSE.
- Szeroka atrakcyjność surowców z zagranicy i orientacja na rynki zagraniczne.
- Głównym priorytetem branży jest przemysł. Pierwsze wolne strefy ekonomiczne Chin zaakceptowały prawie każdą inwestycję zagraniczną.
- Aktywna interakcja specjalnych stref ekonomicznych z resztą kraju.
- Regionalny system podatkowy zróżnicowany ze względu na cechy regionalne.
- Włączenie do wolnych stref ekonomicznych i specjalnych regionów Chin rozległych terytoriów.
- Aktywność gospodarcza wolnych stref ekonomicznych zależy od rynku, a nie od planów (w Chinach gospodarka planowa z elementami funkcji gospodarki rynkowej).
Porównanie chińskich stref ekonomicznych z podobnymi projektami w innych krajach azjatyckich pokazuje, że te ostatnie przegrywają. Główną cechą chińskiej SSE, która pozwala osiągnąć wielki sukces, jest szeroka dywersyfikacja działalności i zasięg dużych terytoriów.
Zachęty do przyciągania kapitału zagranicznego
Wolne strefy ekonomiczne Chin, których cechy przedstawiono poniżej (w odpowiednich sekcjach), są finansowane z inwestycji zagranicznych, przynajmniej tak zamierzają. Inwestorów zagranicznych przyciągają następujące zachęty:
- złagodzenie lub całkowity brak kontroli waluty;
- zmniejszenie biurokracji;
- preferencyjne stawki podatkowe od zysków i „świąt podatkowych”;
- obniżenie lub całkowity brak stawek celnych;
- brak kontyngentów na przywóz;
- dobrze rozwinięta infrastruktura;
- ulga podatkowa na materiały przemysłowe;
- udzielenie zezwolenia na pracę dla zezwolenia na pobyt i ulg podatkowych dla cudzoziemców pracujących w wolnej strefie ekonomicznej
Bezpłatne strefy ekonomiczne Chin: lista
W Chinach powstał złożony wielopoziomowy system stref ekonomicznych. Dlatego typologia SSE jest bardzo złożona i obejmuje ponad piętnaście podtypów takich regionów. Istnieją jednak trzy główne typy specjalnych stref ekonomicznych.
Pierwszy typ to SSE o zróżnicowanej gospodarce i specjalizacji eksportowej. To właśnie te strefy stały się pierwszą poligonem doświadczalnym do pożyczania międzynarodowych doświadczeń, przyciągania zagranicznych inwestycji, a także wprowadzania zagranicznych rozwiązań i metod do chińskiej produkcji.
W Chinach istnieje pięć takich specjalnych stref, cztery z nich nazywane są „starymi”, ponieważ zostały utworzone na drugim etapie reform w 1980 r. Z reguły w celu wykazania osiągnięć SSE podano przykład największej wolnej strefy ekonomicznej Chin, Shenzhen. Inne specjalne strefy ekonomiczne tego typu są następujące:
- Shantou, specjalizujący się w sektorze rolnym.
- Zhuhai, która ma przede wszystkim specjalizację turystyczną.
- Xiamen, przemysłowa i turystyczna strefa ekonomiczna w Chinach.
- Wyspa Hajnan, która może kiedyś osiągnąć poziom Tajwanu - wszystkie warunki do tego są już spełnione.
Pozostałe dwa główne rodzaje chińskich SSE są reprezentowane przez „otwarte” miasta portowe i parki technologiczne.
„Otwarte” miasta portowe w Chinach
Wolne strefy ekonomiczne w Chinach obejmują również „otwarte” miasta portowe. Strefy drugiego typu znajdują się na wybrzeżu południowych Chin, wschodnich Chin i Morza Żółtego. Istnieje czternaście takich osad.
W przeciwieństwie do pierwszego rodzaju SSE, które różnią się prawie całkowitą autonomią od władzy państwowej i od siebie, „otwarte” miasta są zjednoczone we wspólnym systemie produkcji i relacji administracyjnych. Wydajność w „otwartych” miastach jest o dwie trzecie wyższa niż średni poziom w Chinach.
Strefy przybrzeżne zapewniają prawie całkowity obrót towarowy w portach morskich kraju, 23% całkowitej produkcji przemysłowej, 40% eksportu.
Obszary i strefy rozwoju technicznego i gospodarczego
Trzeci typ jest reprezentowany przez obszary i strefy rozwoju technicznego i gospodarczego. W przeciwieństwie do innych wolnych stref ekonomicznych, które mają siedzibę głównie we wschodniej części kraju, lokalizacja parków technologicznych stała się centralną strefą ekonomiczną Chin.
Takie podmioty z reguły istnieją w granicach otwartych stref ekonomicznych i nie działają jako odrębne podmioty.
Inne rodzaje wolnych stref ekonomicznych
Oprócz głównych rodzajów wolnych stref ekonomicznych istnieje kilkanaście stref bezcłowych i inwestycyjnych, graniczących z „otwartymi” miastami, przybrzeżnymi strefami ekonomicznymi, które obejmują również obszary wiejskie, strefy zaawansowanych technologii i tak dalej.
Na przykład wielka uwaga zasługuje na otwartą strefę ekonomiczną współpracy międzynarodowej, położoną u zbiegu granic Rosji, Chin i Korei Północnej. Projekt ma trwać dwadzieścia lat, a według niektórych szacunków jego koszt sięga stu miliardów dolarów.
Charakterystyka osiągnięć SSE na przykładzie Shenzhen
Strefa ekonomiczna Shenzhen jest koniecznie wspomniana, jeśli konieczne jest potwierdzenie prawdziwego przykładu chińskiego modelu gospodarki.
Największa strefa ekonomiczna w Chinach została utworzona w 1980 roku. Główną specjalizacją Shenzhen SEZ jest przemysł, a w chińskich mediach miasto jest wymienione głównie w związku z fabryką elektroniki Foxconn, która się tu znajduje.
Pierwsza i największa wolna strefa ekonomiczna w Chinach, według niektórych szacunków, produkuje dziś około 90% sprzętu gospodarstwa domowego i elektroniki na świecie. Tak więc ogromne miasto zostało zbudowane od podstaw, aby stać się miejscem montażu na rynku globalnym.
Pod względem wskaźników liczbowych roczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto w SSE w Shenzhen przekroczyło 37%. Obroty towarowe wzrosły z 18 milionów juanów do 402 miliardów. Na terenie specjalnej strefy ekonomicznej znajduje się ponad 17,5 tys. Przedsiębiorstw energetyki jądrowej, elektroniki, inżynierii, przemysłu chemicznego itp.
Większość inwestycji (około 85%) dotyczy Hongkongu.
Strefy transgranicznej współpracy gospodarczej
Oprócz wolnych stref ekonomicznych znajdujących się na terenie kraju utworzono także graniczne strefy współpracy międzynarodowej. Na obszarach graniczących z Rosją istnieją cztery takie strefy. Wspierają rozwój rolnictwa, produkcję elektroniki, tekstyliów i sprzętu gospodarstwa domowego na eksport do krajów sąsiednich. Handel i turystyka prowadzone są przez przygraniczne strefy ekonomiczne.
Problemy funkcjonowania wolnych stref ekonomicznych
Działalność specjalnych stref ekonomicznych Chin, ze wszystkimi osiągnięciami takich obszarów, komplikują pewne problemy. Ograniczenia te obejmują:
- brak jednolitych ram prawnych dla wolnych stref ekonomicznych;
- raczej niskie kwalifikacje chińskich pracowników;
- stopniowy wzrost kosztów ziemi i pracy;
- niewystarczające zaangażowanie zagranicznych technologii;
- deficyt własnej energii i surowców;
- nadużycia dla inwestorów;
- Większość inwestycji zagranicznych (prawie 80%) pochodzi głównie z Hongkongu.
Rezultaty utworzenia wolnych stref ekonomicznych
Widoczny jest pozytywny wynik modernizacji chińskiej gospodarki. To dzięki stworzeniu takich stref ekonomicznych Chiny mogły wejść na rynek międzynarodowy i śmiało się zadeklarować, połączyć socjalistyczną orientację gospodarki z mechanizmami rynkowymi (eksperyment najwyraźniej był udany i naznaczony wyjątkowymi wynikami) i rozpoczęły produkcję dóbr zorientowanych na eksport w dużych ilościach.
