Wiele współczesnych stanów to federacje. Wśród nich są Rosja. Tradycje federalizmu rozwijają się także w USA, Kanadzie, Niemczech i wielu innych krajach zachodnich. Jaka jest specyfika tego modelu organizacji rządu? Jakie są cechy jego wzoru, powstałego w Rosji?
Definicja federalizmu
Co to jest federalizm? Zgodnie z tym terminem zwykle rozumie się formę organizacji władzy państwowej, w której centrum polityczne deleguje część swojej władzy na poziom podmiotów federacji lub wyznacza z nimi swoje kompetencje administracyjne. W zależności od specyfiki krajowej modelu państwa zakres uprawnień poszczególnych elementów federacji może się różnić. Przykładami krajów, w których podmioty federalne mają wystarczająco wyraźną niezależność polityczną, są USA, Rosja i Niemcy.
Federalny model rządu w każdym kraju działa zgodnie z pewnymi zasadami. Zazwyczaj są one określone przez prawo. Zasada federalizmu oznacza pewien model budowania komunikacji politycznej, który jest wdrażany przez wszystkie podmioty wchodzące w skład państwa. Ich istotę można również wyrazić w kontekście gospodarczym. Zasada federalizmu jest w tym aspekcie zbiorem zasad i norm odzwierciedlających specyfikę budżetu lub polityka podatkowa. Ten mechanizm interakcji między centrum politycznym a regionami w dużej mierze determinuje sposób podziału władzy między nimi.
Federalizm i suwerenność: model amerykański
Zasady federalizmu w dużej mierze odzwierciedlają taki aspekt, jak suwerenność podmiotów tworzących państwo. Ale podejście do interpretacji tego terminu może się różnić. Podstawowe zasady federalizmu określone w Konstytucji USA sugerują, że suwerenność jest równo podzielona między stanem na poziomie centrum politycznego i stanami.
Rosyjski model suwerenności
W Rosji jedynym nosicielem suwerenności państwa jest centrum polityczne. Podmioty Federacji Rosyjskiej nie mogą działać jako politycznie niezależne jednostki. Fakt ten potwierdza jedna z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej, która rozważała kwestię, czy republiki narodowe wchodzące w skład Federacji Rosyjskiej mają większą suwerenność niż, na przykład, region. Żadna z konstytutywnych jednostek Federacji Rosyjskiej nie ma uprawnień wyższych niż moc podobnych jednostek politycznych tworzących federację.
Czynniki wyboru modelu federalnego
Taka różnica w podejściu do rozumienia suwerenności, którą obserwuje się podczas badania systemów organizacji władzy państwowej Federacji Rosyjskiej i USA, ma historyczne uzasadnienie. Faktem jest, że tworzenie federacji amerykańskiej przebiegało zgodnie z trendami dośrodkowymi: początkowo niepodległe państwa, które nosiły wszelkie oznaki suwerenności, zjednoczyły się we wspólnym państwie. Ogólnie rzecz biorąc, sytuacja jest podobna w Niemczech: państwo niemieckie, w formie zbliżonej do współczesnej, powstało jako związek pierwotnie niezależnych państw.
W Federacji Rosyjskiej sytuacja jest inna. Przez wiele stuleci Rosja rozwijała się jako stan jednolity. Dopiero po rewolucji 1917 r. Podjęto pierwsze próby wprowadzenia zasad federalizmu w kraju, które utrwalono podczas formowania się radzieckiego modelu rządów. Chociaż formalnie nie uwzględniono ZSRR stan federalny: na poziomie konstytucji kraju nie zastosowano podobnej terminologii.Po rozpadzie ZSRR federalny model urządzenia Federacji Rosyjskiej został zapisany w prawie.
Cechy rosyjskiego modelu federalnego
Jakie są główne zasady rosyjskiego federalizmu? Jeden z nich można nazwać równością podmiotów tworzących federację. W Federacji Rosyjskiej istnieje sześć rodzajów odpowiednich jednostek politycznych:
- obszar;
- krawędzie;
- autonomiczne okrugi;
- republiki;
- regiony autonomiczne;
- miasta o znaczeniu federalnym;
Można zauważyć, że federalna struktura Rosji we współczesnej formie jest zasadniczo podobna do tej, która powstała w czasach radzieckich na terytorium RSFSR. Głównym źródłem prawa ustalającym model struktury państwa w Rosji jest Konstytucja.
Kolejna ważna zasada federalizmu w Federacji Rosyjskiej: każda z nich podmioty federacji ma wyraźną niezależność. Regiony mogą mieć własną konstytucję lub statut, który ma podobne funkcje, system legislacyjny, a także strukturę władzy wykonawczej. Co więcej, jeśli parlamenty podmiotów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej nie są podporządkowane Zgromadzeniu Federalnemu - najwyższemu organowi ustawodawczemu, to rządy regionalne są podporządkowane wertykalnie w stosunku do odpowiedniej struktury władzy wykonawczej na poziomie centrum politycznego.
Federalizm i władze miejskie
Status gmin Federacji Rosyjskiej jest interesujący. Z prawnego punktu widzenia nie są objęte rosyjskim systemem władzy państwowej. Działania lokalnych parlamentów i struktur administracyjnych nie odpowiadają bezpośrednio przed właściwymi władzami na szczeblu centrów regionalnych i politycznych. Jednak funkcjonuje systemy samorządowe w wielu regionach Rosji jest to w dużej mierze zależne od środków budżetowych zapewnianych przez centrum lub władze regionalne. Rozważmy ten aspekt bardziej szczegółowo.
Specyfika federalizmu podatkowego Federacji Rosyjskiej
Jakie zasady federalizmu fiskalnego pojawiły się w Rosji? Zidentyfikowaliśmy jeden z jego aspektów powyżej: wiele gmin zależy od dochodów finansowych generowanych na poziomie budżetów regionalnych i federalnego systemu rezerw państwowych. Ale są miasta i obszary, które są w stanie zapewnić sobie same. Podobne wzorce są również charakterystyczne dla podmiotów federacji: niektóre są regionami dawcami, inne są dotowanymi jednostkami politycznymi.
Aby zrównoważyć sytuację finansową różnych podmiotów federacji, władze rosyjskie opracowały dość specyficzny system budżetowy. Który z jednej strony pozwala wdrożyć kluczowe zasady rosyjskiego federalizmu, a mianowicie równe prawa regionów i ich niezależność w niektórych kompetencjach politycznych, z drugiej strony zachowuje ich pionową podporządkowanie w stosunku do kluczowych struktur władzy na poziomie centrum politycznego.
Czynnik podatkowy
Głównym źródłem dochodów budżetowych w Federacji Rosyjskiej są podatki i opłaty. Są one podzielone na trzy główne typy - federalne, regionalne i lokalne. Jednak ta klasyfikacja nie oznacza, że zostaną one zebrane przez odpowiednie władze. Nie, ich faktyczne obliczenia i wyliczenia są przeprowadzane przez lokalne struktury Federalnej Służby Podatkowej. Są one jednak nazywane federalnymi, regionalnymi i lokalnymi, w oparciu o ukierunkowanie ich rejestracji w aspekcie budżetowym na odpowiednim poziomie.
Czy dotacje są zgodne z modelem federalnym?
Największe podatki są federalne. Należą do nich na przykład podatek dochodowy od osób fizycznych płacony przez wszystkich obywateli, a także podatek dochodowy od osób prawnych. Okazuje się, że najwięcej podatków idzie do centrum federalnego? Niezupełnie tak. W Rosji zorganizowana jest również dość specyficzna zasada federalizmu podatkowego. Zgodnie z nim opłaty pobierane z budżetu odpowiedniego poziomu mogą jednak w pewnym stopniu zostać zwrócone na poziom regionów i gmin.Dzieje się tak na podstawie norm określonych w Kodeksie budżetowym Federacji Rosyjskiej. Tak więc w niektórych przypadkach budżety lokalne mogą otrzymywać około 90% podatków federalnych lub regionalnych w formie odliczeń zgodnie z ustalonymi standardami.
Inną rzeczą jest to, że w wielu miastach przedsiębiorstwa po prostu nie są w stanie generować tak dużych dochodów, że na ich podstawie powstają podatki, a zatem odliczenia od nich według norm w ilościach wystarczających na zaspokojenie potrzeb gminy lub regionu jako całości. W takim przypadku centrum federalne wyznacza środki wsparcia budżetowego - dotacje, subwencje, pożyczki celowe itp.
Zasady federalizmu w kategoriach budżetowych odzwierciedlają specyfikę rozwoju gospodarczego podmiotów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Faktem jest, że w Rosji istnieją regiony, które są obiektywnie lepiej rozwinięte niż inne, i są regiony daleko w tyle pod względem modernizacji gospodarczej. W Stanach Zjednoczonych sytuacja ta nie jest tak wyraźna - poziom rozwoju stanów jako całości jest porównywalny. Dlatego amerykański model budżetu charakteryzuje się większą decentralizacją niż w Federacji Rosyjskiej. Chociaż subsydia nie są zjawiskiem obcym dla stanów USA.
Federalizm w Federacji Rosyjskiej: niuanse polityki regionalnej
Trybunał stwierdził, że zasady federalizmu w Federacji Rosyjskiej w aspekcie gospodarczym wyrażają się w tym, że system budżetowy Rosji z jednej strony jest zdecentralizowany - regiony i gminy mają niezależny system finansowy. Z drugiej strony odpowiednie jednostki administracyjno-polityczne często nie mogą być w pełni niezależne od centrum ze względu na specyfikę rozwoju gospodarczego.
A co z politycznym aspektem interakcji między rosyjskim centrum politycznym a podmiotami federacji?
Sytuacja jest niejednoznaczna. W latach 1991–2005 szefowie podmiotów federacji byli wybierani przez ludność regionu. W latach 2005-2011 zostali powołani na centrum polityczne. Teraz ludność ponownie wybiera głowę regionu. W jednostkach wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej możliwe jest również przyjęcie przepisów, na mocy których szef zostanie wybrany przez lokalny parlament. Czy można powiedzieć, że przy wyższym poziomie demokracji regiony mają wyraźniejszą niezależność polityczną?
Interpretacja ma znaczenie
Wszystko zależy od sposobu interpretacji odpowiednich procedur. Z jednej strony mamy formalny powód, aby powiedzieć, że podczas wyborów szefów regionów przez ludność niezależność poddanych jest większa. Z drugiej strony zasady federalizmu wyrażone w Konstytucji Federacji Rosyjskiej sugerują, że niezależnie od mechanizmu formowania kluczowych stanowisk w regionach rozwój tematu powinien podlegać niezależnemu ustaleniu priorytetów politycznych. To znaczy, jak dokładnie wybierana jest głowa regionu, nie jest czynnikiem decydującym, jeśli zastosujemy się do omawianej interpretacji. Najważniejsze jest faktyczne wypełnienie jego mocy. Co, jeśli weźmiemy pod uwagę konstytucyjne zasady federalizmu, wydaje się dość znaczące.
Czy Rosja potrzebuje federalizmu?
Według niektórych badaczy rzeczywista niezależność podmiotów federacji w Rosji jest możliwa pod warunkiem wyraźnej suwerenności gospodarczej. Zasada federalizmu finansowego, wdrożona w Federacji Rosyjskiej, jak dotąd obiektywnie nie pozwala podmiotom federacji być w dużej mierze niezależnym od centrum politycznego. Nie oznacza to jednak wcale trudności w organizacji systemu administracji publicznej Federacji Rosyjskiej. I znowu na wiele sposobów, z przyczyn historycznych: tradycje odzwierciedlające funkcjonowanie scentralizowanego systemu politycznego w Rosji zostały rozwinięte nieporównanie dłużej niż federalizm.
Czy Rosja musi dążyć do budowy państwa federalnego, zbliżając standardy organizacji rządów politycznych do zachodnich? Odpowiedź na to pytanie zależy przede wszystkim od procesów rozwoju gospodarczego regionów i ich gotowości do rozwoju niezależnie od dotacji: ustaliliśmy powyżej, że suwerenności politycznej nie można zrealizować bez gospodarki. Po drugie, niezwykle ważne jest, aby obywatele Federacji Rosyjskiej byli przygotowani na odpowiednią modernizację systemu administracji publicznej.
Historyczny aspekt struktury państwa w Rosji
Oba procesy nie powinny odbywać się w trybie wymuszonym.Historia Rosji wielokrotnie udowodniła destrukcyjność nagłych przejść z jednego systemu organizacji politycznej do drugiego. Jest całkiem możliwe, że obecna sytuacja geopolityczna przyczynia się do tego samego systematycznego porzucania kursu w kierunku ustaleń federalnych kraju podjętych na początku lat 90. Ta ścieżka przynajmniej nie będzie sprzeczna z tradycją polityczną Federacji Rosyjskiej, która, jak ustaliliśmy, historycznie była państwem jednolitym.
Jeśli chodzi o tę tezę, istnieją zastrzeżenia oparte na argumencie, że Federacja Rosyjska jest krajem wielonarodowym, a narody Rosji będą chciały specjalnego statusu. Jednak ponownie wracamy do historii.
Ważną rolę odgrywa jedność tradycji
Imperium Rosyjskie było równie wielonarodowym państwem. Spis ludności przeprowadzony za panowania króla pokazuje, że na terytoriach wielu prowincji, które pokrywają się z dzisiejszymi republikami narodowymi, odsetek ludności rdzennej był wyższy niż obecnie. Dopiero w czasach radzieckich Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini przybywali do nich w aktywnym tempie, przynosząc ze sobą elementy kultury wschodniosłowiańskiej i ich języki. Jednocześnie małe narodowości w Imperium Rosyjskim czuły się świetnie w jednolitym państwie.
